عملیات تجاریعملیات تجاری از اصطلاحات علم حقوق بوده و به اعمالی گفته می‌شود که مصداق خارجی معامله به قصد انتفاع است. برخی از عملیات تجاری ذاتاً تجاری هستند و برخی دیگر به حکم قانون و بعضی از آنها عملیات تجاری تبعی محسوب می‌شوند. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان عملیات تجاری را به چهار نوع توزیعی، تولیدی، خدماتی و کمکی تقسیم کرد. ۱ - تعریفدر اصطلاح حقوق اعمال تجاری، اعمالی هستند که مصداق خارجی مفهوم تجارت هستند و تجارت عبارت است از معاملات به قصد انتفاع به گونه‌ای که در عرف به آن تجارت گویند. در مواد ۲، ۳ و ۴ قانون تجارت عملیات تجاری شمرده شده است. [۱]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، ص۴۷۱، تهران، گنج دانش، ۱۳۸۴، چ۱۵.
عملیات تجاری نیز عملیاتی است که مقصود از آن در عرف تجارت کسب سود و منفعت باشد اگر چه مباشر آن عملیات تاجر نباشد. با توجه به ماده ۶۵ قانون بانکی و پولی کشور هر گاه موضوع عمل اصلی یک بنگاه انجام معاملات غیر منقول باشد آن معاملات بازرگانی محسوب می‌شود که این ماده مخصص ماده ۴ قانون تجارت است. [۲]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، ص۴۷۴.
۲ - تقسیم‌بندی کلیدر یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان عملیات تجاری را به چهار نوع تقسیم کرد: ۲.۱ - توزیعیعملیات توزیعی عملیاتی هستند که تاجر انجام می‌دهد تا اجناس را از تولیدکننده یا فروشنده عمده تحصیل نموده و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد. این عملیات اصولاً کاملترین نوع عملیات تجاری محسوب می‌شود مانند تاجری که مقداری جنس به کارخانه سفارش می‌دهد و بعداً آنها را به مشتریان خود با در نظر گرفتن نفعی برای خود به فروش می‌رساند. [۳]
ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ج۱، ص۴۵، تهران، انتشارات دادگستر، چاپ ۸، ۱۳۸۳.
۲.۲ - تولیدیعملیات تولیدی عملیاتی هستند که تاجر انجام می‌دهد تا اجناسی را که قابل مصرف اشخاص نیست تغییر شکل داده یا با اجناس دیگری مخلوط نموده و به صورتی که قابل مصرف برای عموم باشد، آنها را عرضه می‌نماید مانند اینکه صاحب کارخانه نساجی مقداری پنبه خریداری می‌کند و آن را تبدیل به پارچه نموده و برای مصرف عموم عرضه می‌نماید. [۴]
ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ص۴۵.
۲.۳ - خدماتیعملیات خدماتی عملیاتی هستند که تغییر در نوع جنس صورت نمی‌گیرد ولی خدماتی که انجام می‌دهد لازمه تجارت است مانند عملیات حمل و نقل که بدون آن توسعه تجارت میسر نیست. ۲.۴ - کمکیاین نوع عملیات، عملیاتی هستند که کار تجار را تسهیل می‌کنند و با همکاری با تجار باعث رونق و توسعه تجارت می‌شوند مانند عملیات دلالی و حق‌العمل‌کاری. [۵]
ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ص۴۶.
۳ - تقسیم‌بندی دیگرعملیات تجاری که در بالا از آنها نام بردیم برخی از آنها ذاتاً تجاری هستند و برخی دیگر به حکم قانون و بعضی از آنها عملیات تجاری تبعی محسوب می‌شوند که در ذیل به توضیح هر یک خواهیم پرداخت. ۳.۱ - ذاتی یا مطلقاین معاملات ذاتاً تجاری بوده و شخصیت معامل (تاجر بودن یا نبودن) تاثیری در ماهیت این اعمال حقوقی ندارد، این نوع اعمال، اعمال تجارتی موضوعی یا اصلی یا ماهوی نامیده می‌شوند. [۶]
دمرچیلی، محمد، دیگران، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، تهران، میثاق عدالت، ۱۳۸۴، چ۴، ص۳۹.
قانونگذار در ماده ۲ قانون تجارت اعمال تجاری ذاتی را بر شمرده است. اعمال تجاری ذاتی خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: ۳.۱.۱ - عملیات اصولاً تجاریمنظور از این اعمال تجاری، اعمالی هستند که برای تجاری تلقی شدن نیازی به تکرار نیست و حتی اگر یک بار هم انجام شود تجاری محسوب می‌شود [۷]
اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، (کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری)، ص۶۸، تهران، انتشارات سمت، چاپ ۱۰، بهار ۱۳۸۶.
و همچنین لازم نیست در قالب و به وسیله مؤسسه انجام شود. [۸]
دمرچیلی، محمد، دیگران، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۴۰.
این اعمال عبارتند از: ۱-خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول به قصد فروش یا اجاره اعم از اینکه تصرفاتی در آن شده باشد یا نشده باشد ۲- هر قسم عملیات دلالی، حق العمل کاری و عاملی ۳- هر قسم عملیات صرافی و بانکی ۴- عملیات بیمه بحری و غیر بحری ۵-کشتی‌سازی و خرید و فروش کشتی و کشتیرانی داخلی و خارجی و معاملات راجع به آنها ۳.۱.۲ - عملیات مؤسساتعملیاتی هسنتد که برای اینکه تجاری محسوب شوند باید در قالب مؤسسه به فعالیت بپردازند [۹]
دمرچیلی، محمد، دیگران، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۴۲.
و همچنین تجاری محسوب شدن آن نیازمند استمرار و تکرار آن عمل می‌باشد. [۱۰]
اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، (کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری)، ص۶۸.
این اعمال عبارتند از: ۱- تصدی به حمل و نقل ۲- تصدی به تاسیسات خدماتی ۳- تاسیس کارخانه ۴- تصدی به عملیات حراجی ۵- تصدی به نمایشگاه‌های عمومی ۳.۲ - حکمیاعمال تجاری حکمی آن دسته از اعمالی هستند که در واقع و بر اساس ضوابط پذیرفته شده در مورد اعمال تجاری ذاتی، تجاری محسوب نمی‌شوند اما قانونگذار بنا به مصالحی احکام و آثار اعمال تجاری را بر آن بار می‌کند و تجاری تلقی می‌شوند و نیاز به تصریح قانونگذار دارند [۱۱]
دمرچیلی، محمد، دیگران، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۴۳-۴۴.
مانند معاملات برواتی اعم از اینکه بین تاجر یا غیر تاجر باشند (بند ۸ ماده ۲ قانون تجارت) و معاملات شرکت‌های سهامی (ماده ۲ لایحه اصلاحی قانون تجارت). ۳.۳ - تبعی یا نسبیاعمال تجاری تبعی اعمالی هستند که به اعتبار تاجر بودن متعاملین یا یکی از آنها تجاری تلقی می‌شود [۱۲]
ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، ص۴۷.
یا به عبارت دیگر همین که کسی بر طبق قانون، تاجر شناخته شد، قانون تجارت تحت شرایطی اعمال مدنی او را نیز تجاری تلقی می‌کند یعنی اعمال مدنی او به تبعیت از وصف تاجر، تجاری محسوب می‌شود. [۱۳]
اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، (کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری)، ص۱۰۸.
ماده‌ی ۳ قانون تجارت مقرر می‌دارد: معاملات ذیل به اعتبار تاجر بودن متعاملین یا یکی از آنها تجارتی محسوب می‌شود: ۱. کلیه معاملات بین تجار و کسبه و صرافان و بانک‌ها ۲. کلیه معاملاتی که تاجر با غیر تاجر برای حوائج تجارتی خود می‌نماید. ۳. کلیه معاملاتی که اجزا یا خدمه یا شاگرد تاجر برای امور تجارتی ارباب خود می‌نماید. ۴. کلیه معاملات شرکت‌های تجاری حسب ظاهر بندهای ماده ۳ قانون تجارت معاملات بین تاجر، حتی اگر برای امور غیر تجاری باشد، تجاری محسوب می‌شود، اما با جمع بندهای ۱ و ۳ با توجه به اینکه معاملات مباشرتی تاجر ویژگی خاصی نسبت به معاملاتی که به‌وسیله شاگردان و خدمه برای او انجام می‌دهند ندارند باید قائل به این نظر بود که معاملات بین تجار تنها در صورتی تجاری محسوب می‌شود که برای امور (حوائج) تجاری انجام گرفته باشد. [۱۴]
دمرچیلی، محمد، دیگران، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، ص۴۵.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عملیات تجاری»، تاریخ بازیابی ۹۹/۵/۱۱. |